گۆڤاری ئەکادیمیای کوردی

- جوانیناسی لە هۆنراوەی منداڵاندا

2025-02-02T18:26:12+00:00

هۆنراوەی منداڵان کاریگەریی ئەرێنی لەسەر پەروەردەکردنی منداڵ دادەنێت و دەبێتە هۆکارێکی سەرەکی تا منداڵان بەباشی بتوانن دان بە وشەکاندا بنێن، ئەمەش ڕەنگدانەوەی لەسەر ڕوونبێژی و گفتوگۆیان دەبێت و دەگەنە ئەوەی بەئاسانی هەموو وشەیەک بڵێن و دەرببڕن، مانای ڕستە و ئاماژەکان بزانن و زیاتر لە ئاماژە و مه‌به‌سته‌کان بکۆڵنەوە، هۆنراوەی منداڵان دەتوانێت لە چه‌ندین پەنجەرەی پەروەردەیی و ژیارییەوە منداڵ پێ بگەیەنێت و فێری بکات. ڕیتم و مۆسیقای هۆنراوەی منداڵ هەستی فێرکاری و چێژ و چەشەی منداڵان بۆ فێرکردن و خوێندنەوە زیاتر دەکات، جوانییەکانی هۆنراوەی منداڵان جوانبینیی منداڵان زیاتر دەکەن و وای لێ دەکەن کە خۆی هەست بە سەرجەم جوانییەکانی ژیان و ناشيرینییەکان بکات، فەلسەفەی هۆنراوە منداڵ لە ڕووی دەروونییەوە ئاماده دەکات تا باشتر بڕوانێت و خوێندنەوەی زیاتری بۆ هەموو شتێک هەبێت، فەلسەفە دەتوانێت تێڕوانینی منداڵ بگۆڕێت بە شێوەیەکی ئەرێنی و کاریگەریی لەسەر دروست بکات، تا لێزانانە بڕیار بدات و هەڵە نەکات، بە یەک تێڕوانین نەڕوانێتە ژیان و بابەتەکان، هۆنراوە کاریگەریی زۆر لەسەر دەروونی منداڵ جێ دەهێڵێت, هۆنراوه‌ی منداڵ خۆشه‌ویستترین ژانری ئه‌ده‌بیی منداڵانه‌, منداڵ لە ڕێگای زمانی، جوانیی هۆنراوه و ده‌یان ده‌لیڤه‌ی تری بۆ ده‌کرێته‌وه‌ و بیری پاراوتر ده‌بێت، هۆنراوه‌ جگه‌ له‌ ڕیتم و مۆسیقا و جوانیناسی و بابه‌تی فه‌لسه‌فی ده‌توانێت منداڵ هۆشیار بکاته‌وه‌ و فێری بکات و زمانی منداڵ له‌ چه‌ندین ڕووه‌وه‌ پاراو بکات.

جوانكاری واتایی له‌ شیعره‌ كوردییه‌كانی عه‌بدوڵڵا به‌گی میصباح الدیوان(ئه‌ده‌ب)دا.

2025-01-27T06:11:48+00:00

جوانکاریی واتایی گرنگی بە لایەنی جوانیی واتای وشە و دەربڕینەکان دەدات، کە مەبەست لێی ئەوەیە جوانکردنەکە بەزۆری بۆ واتا دەگەڕێتەوە، چونکە مەبەست لەم جوانکارییە جوانکردن و باشکردنی واتا و پیشاندانی واتایەکی قووڵ و چێژبەخش و سەرنجڕاکێشە. جوانکاریی واتایی لە دیوی ناوەوەی وشەکاندا ڕوو دەدات، ئەمەش‌ بەهۆی هونەرەکانی جوانکاریی واتایییەوە، ئەم ڕازاندنەوەیە ئەنجام دەدرێت. جوانکردنەکەش لە ئاستی واتادا‌ بۆ ئەوەیە دەقە شیعرییەکە لە لایەکەوە مانایەکی جوان و بەهێز و قووڵی هەبێت و لە لایەکی تریشەوە جۆرێک لە شیعرییەت بە زمانەکە ببەخشێت. ئەم توێژینەوەیە، بە ناوی (جوانکاریی واتایی لە شیعرە کوردییەکانی عەبدوڵڵا بەگی میسباحولدیوان (مصباح الدیوان) (ئەدەبدا))، هەوڵێکە بۆ خستنەڕووی ئەو هونەرە جوانکارییانەی لە ئاستی واتادا سیمایەکی جوانکاری و هونەری و سەرنجڕاکێشیان بە شیعرەکانی (ئەدەب)دا داوە. بۆیە ئامانجمان ئەوەیە کە‌ لە ڕوانگەی ڕێبازی وەسفییەوە سیما جیاوازەکانی جوانکاریی واتایی لە میانەی هونەرە جوانکارییە جیاوازەکانی تایبەت بە ئاستی واتا بخەینە ڕوو. توێژینەوەکە لە دوو بەش پێک هاتووە.‌ لە کۆتایییشدا ئەنجامەکانی توێژینەوەکە و لیستی سەرچاوەکان و پوختەی توێژینەوەکە بە هەردوو زمانی عەرەبی و ئینگلیزی خراوەتە ڕوو.

كێشەی ناونانی زاراوەکانی بەکارهێنەر لە موزیکیی ڕۆژهەڵاتیدا

2025-01-22T07:43:13+00:00

ئەم توێژینەوەیە باس لە ئاریشەی پلەدەنگی و ڕەگەز و پەیژە و مەقامەکانی (مۆد) موزیکی ڕۆژهەڵاتی بەگشتی و بەتایبەت کوردی دەکات، توێژەران هەندێک لەو زانیارییانە دەخەنە ڕوو کە پەیوەستن بە ناجێگیری و ڕەنگاڵەی زاراوە موزیکییەکانی وەک (پلەدەنگییەکان و ڕەگەز و پەیژە و مەقامەکان) لەلایەن بەکارهێنەرانی لەناو گەلی کورد و گەلانی هاوسێی کورد بەتایبەت (عەرەب، فارس و، تورک). توێژینەوەکە لە دوو بەش پێک دێت، بەشی یەکەم پێشەکی و ڕێکارەکانی توێژینەوە و شیکردنەوەى زاراوە گرنگەکانی تایبەت بە ناوەڕۆکی توێژینەوەکە لەخۆ دەگرێت.

بەشی دووەمى توێژینەوەکە خۆی لە دوو باس دەبینێتەوە، باسی یەکەم (فرەیی لە ژمارە و ناوی تۆن و ڕەگەز و پەیژە و مەقامەکان)، توێژەران لەڕێی کۆمەڵێک سەرچاوە و میتۆدى خوێندنەوە دەیانخاتە ڕوو کە پەیڕەو دەکرێن لە ناوەندەکانى خوێندنى هونەرى پەیڕەو دەکرێن، باسی دووەمیش (پۆلێنکردنی ڕەگەز و پەیژە و مەقامەکان)ە، ئەو پۆلێنە دروستە خراوەتە ڕوو، کە پشت بە هەردوو پەیژە سەرەکى و لاوەکییەکانى موزیکى ڕۆژهەڵاتى دەبەستێت (عەجەم و ڕاست و هەندێک لە لقەکانیانە)، لە کۆتاییشدا توێژەران ئاکامی توێژینەوە و کۆمەڵێک ڕاسپاردە و پێشنیار دەخەنە ڕوو، کە پەیوەستن بە برەودان و گەشەسەندنی زیاتری کرۆکیی بابەتەکە.

هاوسەرگیریی بەسەروەری لە دابونەریتی کۆمەڵگای گوندنشینی کوردستاندا

2025-01-27T20:41:05+00:00

هاوسەرگیریی بەسەروەری بە باڵادەستی و بڕیاردەریی مێرد لە پێوەندییەکانی نێوان ژن و مێرد لە چوارچێوەی خێزاندا دەناسرێتەوە. گرنگیی سەرەکیی ئەم توێژینەوەیە بریتییە لە خستنەڕوو و ڕوونکردنەوەی پێگەی دابونەریت لە کۆمەڵگای کۆنی کوردیدا لەبارەی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە، لە کۆمەڵگایەک کە باوکسالاری بنەمای هزری پێکهێنانی خێزان بووە. بۆ ئەم مەبەستەش لەم توێژینەوەیەدا کار کراوە بۆ ناساندنی سروشتی پێوەندیی نێوان ژن و مێرد لە ڕوانگەی دابونەریتی ژمارەیەک لە گوندەکانی هەرێمی کوردستان، بۆ ئەوەی بزانرێت کە ئایا هاوسەرگیریی بەسەروەری لە سەردەمی ساڵانی شەستەکان لەنێو کۆمەڵگای گوندەکانی کوردستاندا هەبووە؟ لەم توێژینەوەیەدا بە شێوەیەکی سەرەکی پشت بەستراوە بە میتۆدی شیکاری و میتۆدی مەیدانی. بە تێبینیکردن لە تایبەتمەندییەکانی سروشتیی هاوسەرگیریی بەسەروەری لەبارەی باڵادەستیی پیاو و دۆخی پێگەی ژن و بێبەشبوونی لە مافی خاوەندارێتیی سامان لە ژیانی هاوبەشدا، بۆمان ڕوون بوویەوە کە هاوسەرگیریی بەسەروەری لە کۆمەڵگاکانی عەشیرەتی لە کوردستان هەبووە کە ئەمەش هەڵقوڵاوی کەلتووری باوکسالاری بووە لەو سەردەمەدا.

شه‌و له‌ شیعره‌کانی(مه‌وله‌وی)دا

2025-01-27T10:22:16+00:00

شەو لە شیعری کوردیدا، پەنجەرەیەکی فراوانە و شاعیران لە ڕێگەیەوە سەیری جیهانێکی پڕ لە تێڕامان و هەستەکان دەکەن. جگە لەمەش شەو هێمای ئیلهام و دابڕان و ئاوێنەی ڕەنگدانەوەی هەستە جیاوازەکانی مرۆڤ بووە، هەر لە خەم و نوستالۆژیاوە، تا هیوا و ئارامی. یه‌کێک لە هۆکارەکانی دەرخستنی بەهای شیعر، وشەکانیەتی. بۆیه‌ وشه‌ لە دەقدا هۆکارێکی بەهێزی شاعیرە بۆ بەخشینی مانا لە ڕێگەی ئاماژە و دەلالەتەکانەوە. دواجاریش جۆری مانا و مەبەستی وشەکە لە کۆنتێکستەکەدا دەردەکەوێت. ئه‌م توێژینەوەیە کارکردنە لەسەر وشه‌ی (شه‌و) لە شیعرەکانی مەولەویدا، بە ئامانجی دەرخستنی مانا و دەلالەت و ئاماژەکانی (شه‌و) لە دەقەکانی مەولەویدا. پاشان ناساندنی کاریگەریی شەو لەسەر شاعیر و چۆنیەتیی ڕەنگدانەوەی لە شیعرەکانیدا. هەروەها خستنەڕووی ڕۆڵی شەو لە شیعرەکانی شاعیردا، لە ڕوانگەی مانا و کاریگەری و کاراییی لە دەقەکاندا، بە شێوازێک زۆرجار مانای نوێی لە کۆنتێکستەکاندا بەرهەم هێناوە. جگە لەمەش کارکردن لەسەر ڕۆڵ و ئەرکی وشەکە و بەکارهێنانی بە مانا جیاوازەکان لە دەقدا. ئەمەش بە پەیڕەوکردنی ڕێبازی وەسفی و شیکاری، لەپێناو نیشاندانی واتاکانی شەو لە شیعرەکانی شاعیردا.

بيناسازیی قشڵەی گوێڕ لە سەردەمى عوسمانی (لێکۆڵینەوەیەکی شوێنەواری بیناسازییە)

2025-01-21T04:10:01+00:00

سەردەمی عوسمانی بە یەکێک لە گرنگترین سەردەمەکانی ئیسلامی دادەنرێت. نەوەکوو تەنها لە ڕووی جێبەجێکردنی شەریعەتی ئیسلام و جیهاد لەپێناو خودادا، بەڵکوو لە ڕووی هونەری بیناسازیشەوە هەنگاوی زۆر گرنگیان ناوە و، زۆر پێشکەوتوو بوون. یەکێک لەو شێوازە بیناسازییانەی لە کۆتاییی سەردەمی عوسمانی سەری هەڵدا؛ بیناسازیی قشڵە بووە. لەو سەردەمە لە عێراقدا، زۆر شوێن قشڵەی تێدا بنیات نراوە، وەک: (بەغدا، کەرکووک، هەولێر، مەخموور، قوشتەپە و گوێڕ). ئەم قشڵانە زیاتر لەو شوێنانە دروست دەکران کە شوێنی گرنگ و سەر ڕێگای گشتی و بازرگانی بوون بۆ پاراستنیان لە ڕێگرەکان. جگە لەوە قشڵەکان بۆ لایەنی سەربازی و کارگێڕی لە بەڕێوەبردنی ئەو شوێنانەش بەکار دەهات کە ڕۆڵیان لە بەڕێوەبردن و ڕێکخستنی ژیانی ڕۆژانەی خەڵکی ناوچەکان هەبووە. هەروەها یەکێک لە ئەرکەکانی تەلارسازیی قشڵە بۆ مانەوە و پشوودانی سەربازەکان بووە، کاتێک ماوەی ئەرکی سەربازییان بەجێ هێنا، کە لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر دەچوون و بەتایبەتی لە وەرزی زستاندا لە قشڵەی شارەکان پشوویان داوە (خۆیان و ئەسپەکانیان)، بە شێوەیەک شوێنی تایبەت لەناو قشڵەکان بۆ ئەو مەبەستە دروست کرابوو، کە دوای پشوودان ئینجا دووبارە بە ڕێگادا ڕۆیشتوون.

زمانی ڕەنگەکان لە بواری دەروونناسیدا، توێژینەوەیەکی وەسفیی شیکارییە

2025-03-15T16:47:59+00:00

توێژینەوەکە بەدواداچوون بۆ پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی نێوان ڕەنگ و پرۆسەی دەروونی دەکات، تیشک دەخاتە سەر ئەوەی، کە چۆن زمانی ڕەنگ کاریگەریی لەسەر هەست و ڕەفتار و دەرەنجامە مەعریفییەکان هەیە. ئەم توێژینەوەیە لەسەر بنەمای هەردوو توێژینەوەی ئەزموونی و چوارچێوەی تیۆری، توێژینەوە لە لێکدانەوە گشتگیر و کولتوورییە ڕێژەیییەکانی ڕەنگ لە چوارچێوەی دەروونیدا دەکات. توێژینەوەکە بە پلەی یەکەم لێکۆڵینەوە لەوە دەکات، کە چۆن ڕەنگە جیاوازەکان وەڵامی سۆزداری و مەعریفیی تایبەت دەهێننە ئاراوە، هەروەها ڕۆڵیان لە شوێنە چارەسەری و پڕاکتیکییەکانی پەروەردەیی و پەیوەندیی نێوان کولتوورەکاندا. ئەم توێژینەوەیە کارەکانی پێشوو درێژ دەکاتەوە بە تێکەڵکردنی گۆڕانکارییە کولتوورییەکان و گرنگییەکانیان لە دەروونناسیی ڕەنگەکاندا.

(التخطيط الاستراتيجي لإعادة تنظيم البيشمركة في بادينان) (فترة ما بين حملة الأنفال 1988 وانتفاضة 1991)

2025-02-10T13:19:09+00:00

يُعد هذا البحث جزءًا من كتاب سيُنشر قريبًا، حيث يتناول تاريخ المقاومة الكوردية في بادينان بعد حملة الأنفال، مسلطًا الضوء على الفترة بين عامي 1988 و1991. شهدت هذه المرحلة قمعًا عسكريًا مكثفًا وعمليات تدمير ممنهجة استهدفت البنية التحتية والمجتمعات الكوردية، مما شكل تحديات جسيمة أمام قوات البيشمركة. ورغم هذه الظروف، تمكنت البيشمركة من إعادة تنظيم صفوفها عبر استراتيجيات عسكرية متقدمة، تضمنت إعادة هيكلة الوحدات القتالية، وتنقل المقرات وفقًا للمتغيرات الأمنية، وتعزيز شبكات الاتصال السرية لضمان تبادل المعلومات بأمان وفعالية. كما أسهم التعاون بين البيشمركة والجبهة الكردستانية في تبني نهج جماعي بدلاً من العمل الحزبي، مما عزز تكامل العمليات العسكرية وساهم في تبادل الموارد اللوجستية لضمان استمرارية المقاومة.

مع اندلاع أزمة الخليج الثانية عام 1990، أدى ضعف النظام العراقي، نتيجة العقوبات الدولية، إلى منح المقاومة الكوردية فرصة لتعزيز تحركاتها. استثمرت الجبهة الكردستانية هذا الوضع عبر تكثيف اتصالاتها بالقوى الإقليمية والدولية لتأمين الدعم السياسي والعسكري. كما شهدت مناطق بادينان إعادة الهيكلة للتنظيمات السرية رغم الرقابة الأمنية المشددة. اعتمدت القيادات الكوردية استراتيجيات تمويه متطورة لضمان سرية تحركاتها والتنسيق مع البيشمركة. شكلت انتفاضة آذار 1991 نقطة تحول في النضال الكوردي، حيث لم تقتصر على المكاسب العسكرية، بل عززت مكانة الكورد سياسيًا، وأسهمت في ترسيخ حقوقهم القومية ضمن نضالهم المستمر.

لمحات من ثقافات العصرين الحجري النحاسي وما قبل الكتابة في الجزيرة السورية " تل براك أنموذجا"

2025-01-22T16:39:59+00:00

تعّد منطقة الجزيرة السورية إحدى المناطق المهمة في شمال بلاد الرافدين الغنية بتراثها الحضاري، إذ توزعت على أرضها العديد من التلول والمواقع الاثرية التي تعود الى أدوار حضارية مختلفة لاتزال معالمها الأثرية باقية الى اليوم وبحاجة الى الدراسة والتنقيب. ومن تلك التلول، تل براك وهو من أكبر المراكز المدنية المبكرة في كوردستان الغربية ومستوطن قديم يعود تأريخ الاستيطان فيه الى عصور ما قبل التأريخ. وتشير المكتشفات الأثرية أن الموقع شهد ممارسات ثقافية منذ الألف الخامس قبل الميلاد، ولاسيما ثقافتي حلف والعبيد وتقدما ملحوظا في تقنية وتطور الأدوات الحجرية والصناعات الفخارية وبحلول الألف الرابع قبل الميلاد ظهرت بواكير تطور فنون العمارة والأبنية، ويشير الى ذلك اكتشاف بقايا مخططات أبنيتها وأسوارها، وتوسع تل براك حتى أصبح مدينة واسعة ومركزًا حضرياً مهماً لتفاعل ثقافات مختلفة مع المواقع الحضارية في جنوب بلاد الرافدين هذه الدلائل تشير إلى المكانة المهمة لتل براك وازدهار النشاطات الاقتصادية والاجتماعية وبلورة الأفكار والمعتقدات والممارسات الثقافية الأخرى ذات الارتباط بالحياة الروحية منذ العصرين الحجري النحاسي وما قبل الكتابة.

الانعاكسات الاجتماعية لعدم الالتزام بالقوانين المرورية في مدينة أربيل

2025-01-27T18:41:21+00:00

يستهدف هذا البحث إلى معرفة: التداعيات والانعكاسات الاجتماعية في عدم الالتزام بالقوانين المرورية، والتعرف علیها من خلال أنماط التواصل والعلاقات الاجتماعية في عدم تنفيذ القوانين والتعليمات المرورية، وكذلك تحديد أهم العوامل المباشرة وغير المباشرة الناتجة من الإرتباطات الاجتماعية وتأثير ذلك في عدم الالتزام بالقوانين المرورية في مدينة أربيل. استخدم الباحث المنهج التحليلي الاحصائي، بإسلوب وصفي في مدينة أربيل، وقد تم جمع البيانات الإحصائية من المصادر المتاحة في مديرية مرور أربيل.

توصل الباحث الى جملة من الاستنتاجات، منها: إن للتفاعلات والعلاقات السلبية لمستخدمي الطريق بصورة عامة وقائدي المركبات بصورة خاصة، دورا كبيرا ورئيسا في عدم الالتزام بالقوانين والتعليمات المرورية، وبنسبة عالية لدى فئة الشباب الذكور ذوي أصحاب المصالح والتواصل والنفوذ، وكذلك دور الهاتف النقال كإحدى وسائل الاتصال الاجتماعي بالوقوع في العديد من الحوادث المرورية في مدينة أربيل. وان عدد الحوادث المرورية في النهار أعلى منه في الليل، وفي مناخ مشمس لمعظم السنوات الأربع من (2020، إلى 2023) وبلغت أعلى نسبة (93.36%) حادثة مرورية لسنة (2021)، ويعزى ذلك إلى قوة التواصل والعلاقات الاجتماعية ورغبة الأفراد والجماعات في القيام بتلك الزيارات لبعضهم البعض عن طريق مركباتهم الخاصة والعامة، وانعكاس ذلك في وقوع الحوادث المرورية في مدينة أربيل.

ان نسب وعدد الحوادث المرورية في الطرق الخارجية أعلى مما عليه داخل المدينة، نتيجة وجود الصداقات والعلاقات الاجتماعية والعشائرية المسيطرة في تلك الأقضية والنواحي والقرى، وعدم إهتمامهم البالغ بالقواعد والتعليمات المرورية وقلة إكتراثهم لها.

مؤلفات كتبت لسلاطين وملوك الأيوبيين

2025-02-08T14:19:19+00:00

تميز العصر الأيوبي بتطورعسكري وسياسي وحضاري، وتمتع اغلب مدن مصر وبلاد الشام والجزيرة بنشاط علمي وفكري، واجتمع فيها العلماء، الفقهاء، الأدباء، المفكرون والمؤرخون، وقد كرس بعض أولئك جهودهم لتأليف كتب وفي اختصاصات مختلفة كالسياسة والطب والتاريخ والأدب وغيرها، والبعض منهم قاموا باهداء تلك الجهود لسلاطين وملوك الأيوبيين، ويختلف الغرض من تاليف المؤلفات من شخص الى اخر، فهناك من اراد التقرب الى السلاطين والملوك عن طريق تاليف المؤلفات لهم، وهناك من حاول أن يصل رسالته وعلمه عن طريق تلك المؤلفات، والبعض منهم كان هدفه وراء التاليف الإرشاد والنصح وتدبير شؤون الدولة بطریقە شرعية وسليمة وهي كتب عن الآداب السلطانية، والبعض أرادوا الحصول على وظائف أو مبلغ مادي فكرسوا جهودهم للوصول الى مبتغاهم، في هذه الدراسة نحاول ذكر تلك المؤلفات واختصاصاتها والغرض من تأليفها، ومدى اهتمام ملوك الأيوبيين بتلك المؤلفات، وابرز الذين ألفوا لسلاطين وملوك الايوبيين كانوا من رجال الدولة ولهم وظائف في الدولة مثل القضاء والإدارة والسياسة والطب والأدب علاوة على رجال الدين، فاعتمد الأيوبيون عليهم في تثبيت دعائم حكمهم. وحظوا باهتمام ورعاية كبيرة لدورهم ومساهمتهم الفعالة وخدمتهم للدولة والمجتمع، ولم يقتصر تشجيع ورعاية سلاطين وملوك الأيوبيين بشكل عام على هؤلاء النخبة فحسب، بل شمل جميع طبقات المجتمع، وانعكس ذلك على التطور الحضاري والعلمي الذي شهدته الدولة الايوبية.